فرهنگسرای نگارستان (موزه ملی قرآن کریم)

ساختمان در دو مرحله زمانی قبل و بعد از انقلاب طراحی و ساخته شده است. در ابتدا با نام فرهنگسرای نگارستان و پس از انقلاب با هدف موزه ای مخصوص به نمایش قرآن کریم ساخته شد.

نقل از مجله معمار شماره 2 ، پاییز 1377 ، مجید غمامی

مجموعه فرهنگی موزه قرآن با زیربنای کل 10000 مترمربع ، در گودالی به ابعاد تقریبی 30 در 60 و عمق حدود 14 متر ساخته شده است . شکستگیهای اضلاع شرقی و غربی این گودال ناشی از وجود درختان با ارزش و ضرورت حفظ آنها بوده است ( درختانی که متأسفانه اکثر آنها طی دوران طولانی توقف کار از میان رفته اند) . ضلع شمالی گودال به حد مجاز تعیین شده برای احداث بنا و ضلع جنوبی آن به خیابان امام (سپه سابق) محدود شده است. .

تأمین ارتفاع لازم برای سالن آمفی تئاتر، ضرورت حفظ فاصله ای مطمئن با سطح آبهای زیرزمینی، عوامل مؤثر در تعیین ارتفاع گودال بوده اند . این ارتفاع که معادل سه طبقه است، امکان دسترسی به کلیه سطوح مجموعه را بدون نیاز به آسانسور، و نیز امکان برخورداری از نور طبیعی را در پایین ترین سطوح آن فراهم آورده ، و مهمتر اینکه این ابعاد، در مجموع، سطوح مورد نیاز برنامه را نیز به خوبی تأمین کرده است.

استقرار بنا در امتداد محور شمالی – جنوبی کاخ مرمر، و استفاده از محور شرقی – غربی حیاط ورودی نگارستان برای ورود به فرهنگسرا، با ایجاد پیوند بین ساختمان جدید و بناهای قدیمی موجود، (کاخ مرمر و ساختمان موزه نگارستان) امکان تحقق فکر ایجاد یک مجموعه فرهنگی بزرگ و متشکل از هر سه بنا را در آینده فراهم کرده است. عناصر اصلی مجموعه عبارتند از سالن آمفی تئاتر با گنجایش 400 نفر و سرسرای اصلی که بعد از آمفی تئاتر مهمترین عنصر مجموعه است و در محل تقاطع دو محور یاد شده شکل گرفته است. این سرسرا در سطح اول، فضای ورودی اصلی مجموعه را تشکیل می دهد و در سطح دوم فضای انتظار آمفی تئاتر است و در سطح سوم محل برگزاری نمایشگاهها. نورگیری که بر روی بام مجموعه احداث شده ( و جزیی از عناصر پارک و محوطه مجموعه را تشکیل می دهد) سطوح مختلف این فضای مهم را به شکلی مطلوب از نور و روشنایی طبیعی بهره مند ساخته است.

عناصر مهم بعدی این مجموعه عبارتند از:

-کتابخانه ای با ظرفیت حدود سی هزار جلد کتاب که در جبهۀ جنوبی سرسرای اصلی و در سه طبقه ساخته شده است.

- مجموعۀ موزه ها و از جمله موزه قرآن و کتب خطی نفیس که به دلیل ضرورت ایمنی بیشتر و نیز برخورداری از ورودی مستقل در جبهۀ شرقی قرار گرفته اند.

- گالریها که به دلیل ضرورت ارتباطشان با موزۀ نگارستان جبهۀ غربی را اشغال کرده اند، و بالاخره بخش اداری و انبارها که به دلیل نیاز به ورودی مجزا و دسترسی مستقیم به پارکینگ در جبهۀ شمالی مجموعه واقع شده است .

استقرار بخش تأسیسات در گوشه جنوب غربی مجموعه، و تا حدودی مجزا از آن، فضاهای دیگر فرهنگسرا، به ویژه آمفی تئاتر را، از سرو صدا محفوظ نگه می دارد. آسانسوری که در کنار ورودی اصلی قرار دارد دسترسی سریع و آسان را به پایین ترین سطح مجموعه و اتاق تشریفات فراهم می کند، همچنین دسترسی به سایر فضاها از جمله کلاسها، فضاهای گردهمایی و پذیرایی، فروشگاه محصولات فرهنگی از طریق سرسرای اصلی و در سطوح مختلف تأمین می شود . در معماری این مجموعه « هندسه » و « سازه » نقش اصلی را ایفا می کند . عامل هندسه (که کارکرد فرهنگی مجموعه نیز آن را توجیه می کند)، به ویژه در طراحی سرسرای اصلی نقش بسیار مسلط و نمایانی دارد. عامل سازه نیز با استفاده ماهرانه از اشکال هندسی در ساختن سقفها (به ویژه درکتابخانه) و در سقف سالن اصلی آمفی تئاتر نمونۀ جالبی از کاربرد عناصر سازه ای ساختمان در طرح معماری این مجموعه به شمار می رود. تلاش در استفاده از نور و روشنایی طبیعی، از طریق تعبیۀ نورگیرها در بام مجموعه، سبب شده سرسرا، کتابخانه، بخشهایی از موزه و گالریها و قسمت اداری تا اندازه مطلوبی از نور بهره مند شوند.

در انتخاب مصالح؛ دوام زیاد، کاهش میزان نیاز به رنگ آمیزی و تعمیر و نگهداری، امکانات موجود، و توجه به اهمیت نماهای داخلی (در بنایی که نمای خارجی ندارد) معیارهای اصلی در انتخاب بوده اند. به همین جهت در قسمت اعظم بنا از آجرنما و بتن نمایان (بتن تیشه ای با سیمان سفید) استفاده شده است. ذوق و سلیقه خوب در انتخاب مواد و مصالح، و اجرای دقیق و تمیزکار (تا آنجا که ممکن بود) با استفاده از صناعت و مهارت استادکاران ایرانی در آجرکاری، کاشیکاری، نجاری، سنگ کاری و ... به زیبایی فضاها و ایجاد احساس خوشایند ناشی در یک مکان مهم و عمومی کمک بسیار کرده است.

تصمیم مسئولان به اختصاص بخشی از این مجموعه به موزۀ قرآن و کتب خطی نفیس و ضرورت ناشی از این تصمیم در استفاده از طرحهای خاص کاشیکاری و نقوش آشنای فضاهای مذهبی، به نزدیکی و ارتباط بیشتر معماری این مجموعه با حال و هوای معماری بومی و سنتی افزوده است . در ساختن این مجموعه به طور کامل از سازه ی بتنی استفاده شده است و یک دیوار دو جداره و عایق بتنی نیز که در سراسر محیط خارجی بنا امتداد یافته است، کل مجموعه را از فشار و رطوبت خاک اطراف محفوظ نگه می دارد. استفاده از سیستمهای پیشرفتۀ تهویۀ مطبوع و نیز تأمین روشنایی مصنوعی شرایط مطلوب را در این مجموعه که در زیرزمین واقع شده فراهم کرده است. و نهایتاً باید به این نکتۀ بسیار مهم اشاره کرد که وجود یک مجری توانا که با درک درست و انعطاف پذیری بسیار بالا، زمینۀ همکاری و هماهنگی مستمر و اخذ تصمیمهای به موقع و لازم را فراهم آورد از عوامل بسیار مهم در شکل گیری شایسته و زیبای این بنای مهم عمومی بوده است.