ساختمان تجاری زنجان

ساختمان تجاری زنجان بنایی دو طبقه، در یکی از خیابان‏های اصلی شهر بود. طراحی و اجرای نمای این ساختمان در سال ۱۳۹۴ به استودیوی معماری آرخه سپرده شد و در سال ۱۳۹۵ به بهره‌برداری رسید. محل پروژه در خیابان امام شهر زنجان و در نزدیکی بازار تاریخی آن قرار دارد. 

با در نظر داشتن نزدیکی به مسجد و بازار و توجه به الگوی معماری منطقه، استفاده از مصالح آجر، بار معنایی و هویتی ویژه‌ای دارد. این ساختمان پیش از مداخله، در حال ساخت و فاقد نما، دارای دو طبقه‌ی کوتاه و بلند، با میزان شفافیت‏های مختلف بود که یکی از روی دیگری طره شده بود. پلکان که در کنار نمای ساختمان قرار داشت، حجمی بلندتر از سقف طبقه‌ی اول ساخته بود؛ در واقع بنا مجموعه‏ای از مکعب‏های کوچک فاقد یکپارچگی بود. یکی از مهم‏ترین اهداف طراحی این نما، وحدت‌بخشی به بنا و بزرگ کردن مقیاس آن بود.

 کاربری تجاری، به راحتی امکان حذف اغلب گشودگی‏ها را داد. در این راستا، قسمت اصلی نما را یک پوسته‌ی یکپارچه‌ی وسیع آجری با تناسباتی نزدیک به مربع تشکیل داد. این پوسته‌ی صلب روی پس‏زمینه‏ای با استخوان‌بندی درشت، لاغر، نسبتاً شفاف و مجدداً از جنس آجر قرار گرفت. در کنار اندام‏های آجری، نواری سفید به کار اضافه شد تا قاب مستطیلی دیگری با ابعاد بزرگ را در نما ایجاد کند. پوسته‌ی آجری اصلی، ارتفاع ساختمان را تا بالای خر‌پشته بلند کرده و مقیاس آن را از یک ساختمان دو‌طبقه بلندتر کرده است تا به عنوان بنایی شاخص در خیابان دیده شود.

 برای رفع نیازهای نما، کمترین دستکاری‏ها در این پوسته‌ی صلب انجام شده است تا مقیاس بزرگ و صلبیت آن حفظ شود. برای ایجاد گشودگی‏های نما، ورق خم شده و خم سمت راست پوسته، در کنار نوار سفید، پنجره‏ای بزرگ را در نما ایجاد کرده است. از طرف دیگر، این پوسته‌ی خم شده، فضای محصور مناسبی را روی بام برای یک فود‌کورت ایجاد می‏کند. پنجره‌ی کوچک دیگری نیز با روشی مشابه در سمت راست نما ایجاد شده است، سپس برای تعدیل نور داخلی و احیاناً عبور هوا، منافذ ریزی با نظمی خاص در پوسته‌ی اصلی در نظر گرفته شد. این نظم در تار‌و‌پود چیدمان آجر بافته شده و در واقع چینش آجرها، آن را ایجاد کرده است. پوسته‌ی صلب آجری با سازه‌ی مستقل فلزی در مقابل جداره و پنجره‌های نما با فاصله‌ای قرار گرفت و به نحو اطمینان‌بخشی در مقابل نیروهای جانبی مهار شد. 

در طراحی پوسته از قابلیت ویژه‌ی آجر که ایجاد انواع بافت‌ها است، بهره گرفته شد. بافت آجریِ در نظر گرفته شده برای این نما، از منافذی تشکیل شده که در فاصله‌ی بین آجرها ایجاد شده است. این منافذِ ناپیدا، جلوه‌ی ویژه‏ای به نمای ساختمان داده‏اند. وجود و نظم آنها از چند زاویه به وضوح به چشم می‏خورد و روح طراوت را در کالبد خشک آجر می‏دمد. این حرکت سیال و ظریف، جدیت نمای آجری درشت مقیاس ساختمان را تعدیل می‏کند. بیرون کشیدن این دو حس متناقض از آجر، جز با ابزارهای پیشرفته‌ی طراحی پارامتریک ممکن نبود. تلاش شد تا پیچیدگی‏های این مسئله در طراحی حل شود و اجرای کار تا حد امکان، ساده باقی بماند. همچنین تلاش شد تا این پیچیدگی، در عین سادگی و با مینیمال‌ترین تغییرات ایجاد گردد. نظم چند‌بعدی و پیچیده‌ی بافت آجری، تنها با جا‌بجا کردن آجرها در ردیف‏های خود ایجاد شده، حتی از تغییر ابعاد، یا دَوران آجرها نیز خودداری شده است. بافت آجری، تماماً از آجرهای یکسانی تشکیل شده و منافذشان با چند نوع اسپیسر تنظیم شده، به‌طوری‌که در عین ایجاد جلوه‏ای چشم‌نواز، شفافیت بیشتری در مجاورت پنجره‏های پشت نما داشته باشد. برای اجرای این بافت، علاوه بر نقشه‌های متداول جزئیات، لازم بود برای اطمینان از دقت اجرا، تمهیدات دیگری نیز اندیشیده شود. تمام پیچیدگی‌های اجرایی بافت، در طراحی جزئیات و نحوه‌ی چینش چند تیپ اسپیسر گنجانده شد، به‌طوری‌که قابلیت چیده شدن در ردیف آجر‌ها، ریختن ملات، حفظ حفره و امکان بیرون آوردن آنها پس از اجرا را داشته باشد. این اسپیسرها کد‌گذاری شد و جزئیات و ترتیب چینش آنها در دفترچه‌هایی در دسترس تیم اجرا قرار گرفت. همچنین دستورالعمل مشخصی برای چیدن ردیف‌های زوج و فرد و اجرای مهار‌های سازه‌ای و … به تیم ارائه گشت، اما خوشبختانه مهارت، هنر و درایت تیم اجرایی نما، کاراتر و مؤثرتر از تمام این تمهیدات بود.