گونه شناسی ايوان محور مسجدهای تاريخی ايران
اشتراک گذاری
اشتراک در شبکه های اجتماعی :
گزارش خطا
به‌رغم دشواري‌هاي ايوان‌پژوهي، که برآمده از تفاوت‌هاي معنايي واژة ايوان در متون تاريخي و مراد تاريخ‌نگاران معاصر هنر از ايوان، مشخص نبودن خاستگاه کالبد آن، روشن نبودن ريشة واژة آن،کثرت مدلول‌ها، و تنوع کالبدي ايوان است، از اهميت آن در فرهنگ پيشينيانمان آگاهي موثقي داريم که پژوهش در وجوه مختلف ايوان ابعاد متنوع و پيچيدة آن را روشن‌تر خواهد کرد. پژوهش فعلي ناظر بر گونه‌شناسي مسجدهاي تاريخي ايران بر مبناي ايوان آن‌ها است و در آن ايوان‌ها از چهار وجه ارزيابي شده است: تعداد ايوان‌ها، شکل ايوان‌ها، کارکرد ايوان‌ها، و جايگاه ايوان‌ها. هرکدام از اين معيارهاي يادشده به دسته‌بندي ايوان‌ها انجاميده‌اند و به‌تبع با بررسي وضع حضور يا غيبت آن‌ها در 952 مسجد از مسجدهاي تاريخي ايران، گونه‌شناسي ايوان‌محور مسجدهاي تاريخي ايران حاصل شده است. همچنين دادههاي گونهشناختي به‌دست‌آمده با استفاده از مختصات جغرافيايي هر مسجد، با کمک سامانة اطلاعات جغرافيايي (جي‌آي‌اس) بررسي شده است تا ضمن تحليل مکانمند دادههاي گونهشناختي و تاريخي، نقشه‌هاي پراکندگي و تراکم و پهنه‌بندي هرکدام از گونه‌مسجدها به دست آيد. بر مبناي يافته‌ها، بيش از 60٪ مسجدهاي تاريخي ايران بي‌ايوان هستند و مسجدهاي تک‌ايواني 23٪، دوايواني‌ها 1/8٪، سه‌ايواني‌ها 6/1٪ و چهارايواني‌ها 5/4٪ از مسجدهاي بررسي‌شده را تشکيل مي‌دهند. عمدة مسجدهاي دوايواني در خراسان و اکثريت مسجدهاي چهارايواني در اصفهان هستند. همچنين حدوداً 7٪ از مسجدهاي ايران ايوانِ ستون‌دار دارند که اين ستون‌دارها در نواحي جنوب، جنوب شرق، و شمال غرب ايران متمرکزند. بر مبناي محل ايوان در کالبد مسجد، مسجدهاي ايوان‌دار ايران در سيزده دسته جاي مي‌گيرند که گونه‌مسجدي که در کالبد خود فقط يک ايوان در ضلع قبله دارد، با 177 نمونه، رتبة اول پرشماري را دارد. همچنين ايوان‌ها گاه در مقام فضاي اصلي به کار مي‌روند و گاه فضايي ارتباطي هستند که شبستان مسجد را به صحن مسجد متصل مي‌کنند. 1/15٪ مسجدهاي ايران در دستة اول و 6/13٪ آن‌ها در دستة دوم مي‌گنجند. عمومِ ايوان‌هايي که فضاي اصلي‌اند در خراسان هستند و اين ايوان‌ها هم اکثراً در ضلع قِبلي مسجد قرار دارند و ايوان‌هاي اصليِ جنوب ايران عمدتاً ستون‌دار هستند.
(606.4 کیلوبایت)
دانلود مقاله
مشخصات مقاله
اسدي طوسي، ابونصر علي بن احمد. گرشاسبنامه، تصحيح حبيب يغمايي، تهران: کتابفروشي و چاپخانة بروخيم، 1317.
بلعمي، ابوعلي محمد بن محمد بن بلعمي. تاريخنامة طبري، تصحيح محمد روشن، تهران: البرز، 1380.
بهشتي، سيدمحمد و مهرداد قيومي بيدهندي (زير نظر). فرهنگنامة معماري ايران در مراجع فارسي، تهران: مؤسسة تأليف و ترجمه و نشر آثار هنري، 1388.
پيرنيا، محمدکريم. سبکشناسي معماري ايراني، تدوين غلامحسين معماريان، تهران: معمار، 1383.
پيري اردکاني، نادر. پلة هشتم، قم: مجمع ذخائر اسلامي، 1385.
حسندوست، محمد. فرهنگ ريشهشناختي زبان فارسي، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسي، 1393.
حسيني، سيدمحسن. مساجد تاريخي خراسان، مشهد: بنياد پژوهشهاي اسلامي، 1393.
رضائينيا، عباسعلي. «صورت ايوان در معماري ايراني، از آغاز تا سدههاي نخستين اسلامي»، در مطالعات معماري ايران، ش 11 (بهار و تابستان 1396)، ص 125-144.
ــــــــ . ايوان در سنت معماري ايران خاستگاه کارکرد تداوم، پاياننامة دکتري باستانشناسي، دانشگاه تهران، دانشکدة ادبيات و علوم انساني، 1393.
رضائينيا، عباسعلي و هايده لاله. «بررسي و تحليل انتقادي فرضيههاي خاستگاه ايوان»، در مطالعات باستانشناسي، ش 2 (پاييز و زمستان 1393)، ص 59-71.
شجاع رضوي، سعيده. واژهنامة توصيفي معماري و حوزههاي وابسته در گويش ميبد، تهران: سازمان ميراث فرهنگي کشور، 1384.
طاهري، محمدمهدي. تحليل و رقوميسازي دادههاي معماري مسجدهاي تاريخي ايران با استفاده از نرمافزارهاي ArcGIS و SPSS: درآمدي بر پژوهشهاي گونهشناختي معماري مسجدهاي ايران، پاياننامة کارشناسيارشد مطالعات معماري ايران، استاد راهنما: حامد مظاهريان، تهران: دانشگاه تهران، دانشکدة معماري، تير 1397.
عالي، ابوالفضل. سير تحول ايوان در معماري ايران پيش از اسلام و اوايل اسلامي، پاياننامة کارشناسيارشد باستانشناسي دانشگاه تهران، دانشکدة ادبيات و علوم انساني، 1378.
عمر هروي، محمد بن حسين بن عمر. اخبار برامکه (تاريخ برامکه)، تصحيح عبدالعظيم قريب، تهران: مطبعة مجلس، 1312.
فردوسي، ابوالقاسم. شاهنامه، به تصحيح جلال خالقي مطلق، تهران: روزبهان، 1368.
فرشتهنژاد، سيدمرتضي. فرهنگ معماري و مرمت معماري، اصفهان: ارکان دانش، 1389.
نظامالملک، حسين بن علي. سياستنامه يا سير الملوک، تصحيح هيوبرت دارک، تهران: شرکت انتشارات علمي و فرهنگي، 1364.
هرن، پال و هاينريش هوبشمان. فرهنگ ريشهشناسي فارسي، ترجمه و تنظيم جلال خالقي مطلق، تهران: بنياد فرهنگ ايران، 1356.
وزيري، سعيد. آشنايي با زبان خاک و خشت معماري سنتي در ايران، تهران: انتشارات نظري، 1392.
Bloom, Jonathan M. & Sheila S. Blair (eds). The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture, Volume 1: Abarquh to Dawlat Qatar, Oxford University Press, 2009.
Grabar, Oleg. “Ayvan”, in Iranica Encyclopedia, last revised, 2011.
Rabbat, Nasser. “Mamluk Throne Halls: Qubba or Iwān?”, in Ars Orientalis, Vol. 23. Pre-Modern Islamic Palaces, 1993. p. 201-218.
مسابقات
جوایز
نشریات
