ساختارهای كالبدی مراكز كالبدی ایران

در معماری و شهرسازی امروز تمایل بر این فرض است كه سازماندهی های فضایی منتج از طراحی های منظم كالبدی، می توانند جوابگو و یا جانشین نظم كالبدی سازماندهی های فضایی منتج از ساختار های ذهنی استفاده كنندگان آن فضاها باشند - طراحی های كالبدی كه بر اساس نظریه های عمومی نظم دهی از قبیل فرم های هندسی، قرینگی، همانندی، تكرار، ریتم و یا غیره بنا می شوند. لیكن، مفاهیم "سازماندهی منظم كالبدی" (order) و "سازماندهی كالبدی با نظم ساختاری"(structure) همانند هم نیستند. جوامع، نظم های ساختاری خویش - اعم از "ذهنی" و "كالبدی"- را تنها در طول "زمان" در می یابند. لذا، در حالی كه یك سازماندهی كالبدی به ظاهر نامنظم ولی ساختاری می تواند برای استفاده كنندگانش خوانا و گویا باشد یك تركیب بندی حجمی (composition)صرفا با نظم كالبدی بالا می تواند بسیار نامفهوم و نامشخص باشد. این نكته به آن اشاره می كند كه "اصول كاربردی" عملكرد ساختارهای محیط - كه دایما تابع "ارتباطات و مبادلات روزمره زندگی اجتماعی" هستند - تنها توسط "اصول سمبلیك" نظم ساختارهای محیط - كه عملا تابع "تولیدات اجتماعی فضا در طول زمان" هستند - كنترل و توسعه می یابند، و هر دوی این اصول چه "كاربردی" و چه "سمبلیك" در فقدان دیگری قادر به ارزیابی و تكامل یكدیگر نیستند.

با این بیان، در جستجو و پژوهش برای مفهوم نظم ساختاری، چه در روند تولید محیط كالبدی و چه تغییرات آن، "زمان" و "اطلاعات مبادله شده" نقش بنیادینی بازی می كنند. به این معنا، نظم ساختارهای كالبدی مسوولیت انتقال نظم ساختارهای ذهنی جوامع خود را در "طول زمان" دارا می باشد. لیكن، این انتقال زمانی صورت می گیرد كه دو روند تجرید (abstraction) و تبلور (crystalization)سمبولیك "اطلاعات" (information) و "فرضیات فی ما بین اطلاعات" (hypothesis) محیط، به موازات هم در طول زمان عمل نمایند. این انتقال، در روند تجرید و تبلور ساختارهای كالبدی، دو بعد "عناصر كالبدی"(elements) و "روابط فی مابین عناصر كالبدی" (relations) در فضا را شامل می گردد. در این راستا، نوشتار حاضر تاكید دارد كه تنها با توجه به روند تكاملی روابط ساختاری این عناصر و اجزای پراكنده در فضای كالبدی است كه می توان سمبل هایی از بیان حجمی اتحادی از خود (self)، مكان (place) و محیط (environment) را در مراكز ساختارهای كالبدی - از جمله مراكز كالبدی اسلامی ایرانی - محفوظ و "پویا" نگاه داشت.