حمام ها در نظرگاه زمان

آیین شستشو در ایران باستان از سابقه بس كهنی برخوردار است. بنا بر اعتقاد اقوام مختلف ساكن در ایران، تطهیر جدا از وجه جسمی، به پالایش روان نیز تعمیم می یافته است. از این رو، این آیین در مراسم عبادی، جایگاه والایی می یابد.

با توجه به قلت بارش و اهمیت و نقش آب در حیات روزمره مردم به ویژه حیات اقتصادی آنان، پاكیزگی آب، حرمت حفظ آن و هدر ندادنش نیز در آیین های عبادی مورد تاكید قرار می گیرد. لذا در جهان بینی كه پاكیزگی جسم و پالایش روان مد نظر قرار گیرد و در محیطی كه آب از ارزش والایی برخوردار است، حمام ها در ساختار بافت شهرها از جایگاه ویژه ای برخوردار می شوند. ظهور اسلام و به موازات آن گسترش این آیین در ایران، نه تنها از اهمیت حمام ها نمی كاهد، با عنایت به توجهی كه اسلام به پاكی و طهارت معطوف می نماید، شعار "النظافه من الایمان"، موجب ارتقا جایگاه حمام های عمومی در شهرها و اعتلای معماری آن می گردد.

محتسبین، از وجه حفظ حق الناس (رعایت حقوق اجتماعی مردم) با توسل به احكام غنی حسبه، وظیفه نظارت بر این مكان عمومی را به عهده می گیرند. فلاسفه، همچون ابن عربی و دیگران، با نگاهی عارفانه به حمام ها محیط آن را با عالم باقی، مقایسه می نمایند. پزشكانی همچون ابن سینا، انواع درمان و اعمال جراحی را در آن انجام می دهند و سرانجام سربینه ها به عنوان یك محیط عمومی وظیفه ارتباطات جمعی و تبادل خبر را در جامعه به عهده می گیرند. معماران هوشمند ایرانی، با استفاده از تمام محدودیت ها (سوخت، سوار شدن آب به حمام، دفع فاضلاب، سلسله مراب شستشو و تغسیل و ...) و امكانات، در پلان، نما، مقاطع و به ویژه مقاطع شهری، به ساخت و ارایه بهترین نمونه ها می پردازند.

نگاهی به حمام های امروزی (سرویس) كه از فضای بسیار محدود و حقیری برخوردار است، نزول و سقوط از معیارهای اعتقادی و فرهنگی جامعه را به خوبی روشن می سازد.