طرح پیشنهادی سارا کریمی و همکاران برای دهمین دوره جایزه معماری میرمیران (معماری، از زمین تا آسمان)

ﺗﺤﻮل ﺷﻬﺮﻫﺎ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﯽ، ﺑﺎ ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﯽ ﺗﮑﻨﯿﮏ ﻫﻤﺮاه ﺷﺪ. ﺗﮑﻨﯿﮏ ﺑﺮآﻣﺪه از ﻋﻠﻮم ﻓﯿﺰﯾﮏ و ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ، ﺷﻬﺮ را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑه ﯾﮏ ﻣﺎﺷﯿﻦ ﻏﻮل آﺳﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ. ﻣﺎﺷﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫﺎ و ﻣﻌﺎﺑﺮ در آن ﺣﮑﻢ ﻗﻄﻌﺎﺗﯽ را داﺷـﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴـﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭼﻔﺖ ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﻫﻢ ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ. از اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﺷﻬﺮ، ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻣﺼـﻨﻮﻋﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﻃﺮاف و ﺳﺎﮐﻦ ﮐﺮدن ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ اﺷﺘﻐﺎل ﺷﮑﻞ ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ. دﯾﺮی ﻧﭙﺎﯾﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺎﺑﺮ ﻣﺴــﺘﻘﯿﻢ ﺳﯿﻨه ﺷﻬﺮﻫﺎی ﻣﺘﺮاﮐﻢ «ﺧﻮدﺷﮑﻠﮕﺮﻓﺘﻪ»را ﺷﮑﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻨﺎﻫﺎی ﻣﮑﻌﺐ ﺻـﺮﯾﺢ و ﺻـﺎدق ﺑﻪ ﺟﺎی ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎی ﺗﻮ در ﺗﻮی ﭘُﺮرﻣﺰ و راز ﮐﻬﻨﻪ ﻗﺪ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻨﺪ. اﻣﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺳـﺎﺧﺖ اﯾﻦ ﮐﺎﻟﺒﺪﻫﺎی ﻧﻮ ﺑﻪ ﺷـﺘﺎب ﻫﺠﻮم ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻧﺮﺳـﯿﺪ و ﻣﻨﺎﻇﺮ ﺑﯿﻨﻮاﯾﺎن ﺳﮑﻨﯿﮕﺰﯾﺪه در ﮔﻮﺷﻪ و ﮐﻨﺎر  اﯾﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎ رواﯾﺖ ﻗﺼـﻪ ﻫﺎی ﻣﺸـﻬﻮر ﺷﺪ. ﻫﻤﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﮕﺎه ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮد. روﯾﮑﺮد ﺟﺪﯾﺪ، ﺷـﻬﺮ را ﭼﻮن ﭘﺪﯾﺪ های دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ در آن ﻧﯿﺮوﻫﺎﯾﯽ در ﺗﻮازن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ. ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ذﺧﺎﯾﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮداﺷﺖ، ﻣﯿﺰان ﺟﺬب ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ، ﻧﺮخ رﺷﺪ اﻗﺘﺼـﺎدی و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﻘﺪار ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﯿﺮوی اﻧﺴــﺎﻧﯽ و ﻣﯿﺰان ﺗﺮاﮐﻢ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮﻧﺎﻣه ﺟﺎﻣﻊ ﺷﻬﺮ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﺮد. ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﻫﺮ ﭘﻬﻨﻪ، ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺗﺮاﮐﻢ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه ﺑﻨﺎﻫﺎﯾﯽ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ، ﻣﺘﻮﺳﻂ ﯾﺎ ﮐﻮﺗﺎه، اداری، ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ ﯾﺎ ﺗﺠﺎری ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﺪ. ﺷﻬﺮ دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ ﻧﺴﻖ ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﻃﺮح ﻫﺎ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻧﺘﻮاﻧﺴــــﺖ ﺑﻬﺸﺖ روی زﻣﯿﻦ ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ را ﻣﺘﻌﯿﻦ ﺳﺎزد و ﭘﺮوژﻫﻬﺎی ﻣﻌﻤﺎری ﻏﻮﻵﺳﺎ ﺑﺎ ﻣﻘﯿﺎس ﻫﺎی ﻓﺮااﻧﺴﺎﻧﯽ، ﺑﻪ ﮐﺎﻟﺒﺪﻫﺎﯾﯽ ﻓﺎرغ از روح و ﺗﻬﯽ از ﻣﻌﻨﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪﻧﺪ. ذﺧﺎﯾﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ رو ﺑﻪ اﻧﻬﺪام رﻓﺖ و ﻣﯿﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻮز هﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺧﺎﻃﺮه ﺗﻘﻠﯿﻞ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد. ﺗﺎزهﺗﺮﯾﻦ ﭼﺎره اﻧﺪﯾﺸـــــﯽ ﻫﺎ ﺑﺮای ﺑﺮﭘﺎ ﮐﺮدن ﻓﻀﺎﯾﯽ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮای زﻧﺪﮔﯽ، ﻧﮕﺮﯾﺴـﺘﻦ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ و ﻣﻌﻤﺎری ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎﯾﯽ ارﮔﺎﻧﯿﮏ اﺳﺖ. ﭘﺪﯾﺪ هﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺗﻮازن و ﺗﺸﺮﯾﮏ ﻣﺴﺎﻋﯽ ﻣﯿﺎن ﺳﻪ ﻋﻨﺼـﺮ ﻃﺒﯿﻌﺖ، ﮐﻨﺸـﮕﺮ ﺧﻼق و ﮐﺎﻟﺒﺪ ﻣﺼـﻨﻮع ﺷﮑﻞ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ و در ﻓﺮآﯾﻨﺪی ﺗﮑﻮﯾﻨﯽ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ. ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑه ارﮔﺎﻧﯿﺴﻢ زﻧﺪه ﺧﻮداﻧﮕﯿﺨﺘﻪ و ﭘﻮﯾﺎ اﺳﺖ و در ﻃﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎﻟﯿﺪه و ﺗﻨﺎورده ﺷﺪه اﺳـﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺑﺎﻓﺖ آن را در ﻣﻘﯿﺎﺳـﯽ وﺳـﯿﻊ ﺗﻐﯿﯿﺮ داد، ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺎرو ﭘﻮد ﮐﺎﻟﺒﺪ آن را ﭼﻮن ﻓﺮﺷﯽ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺎ دﻗﺖ رﻓﻮ ﮐﺮد. ﭘﯿﻮﺳﺘﺎر اﯾﻦ ارﮔﺎﻧﯿﺴــــﻢ ﺣﺎوی ﻣﻌﻨﺎ، ﺧﺎﻃﺮه و ﺣﺎﻓﻈﻪ اﺳﺖ و ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﯽ ﻧﯿﺎز از ﺗﺎرﯾﺦ ﯾﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﺜﻤﺎر ﻃﺒﯿﻌﺖ اداﻣﻪ ﺣﯿﺎت دﻫﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮای ﺑﺎززﻧﺪ هﺳﺎزی ﺑﺨﺸﻬﺎی ﺧﺎﻣﻮﺷﺎش ﺑﺎﯾﺪ دوﺑﺎره ﺗﻮازن ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﺟﺴﺘﺠﻮ و اﯾﺠﺎد ﮐﺮد.

ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﮕﺎه ﻃﺮاﺣﯽ ﯾﮏ ﺑﻨﺎی ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ در ﺷـﻬﺮﻫﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺎزﺧﻮاﻧﯽ ﻧﯿﺎزﻫﺎی زﻧﺪﮔﯽ اﻣﺮوز، ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ اﯾﺮاﻧﯽ، ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻫﺎی زﯾﺴـــﺖ ﺑﻮم و ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﯿﻮﺳته ﺗﻤﺪن ﺷﻬﺮی و ﺳﻨﺖ ﻫﺎی ﻣﻌﻤﺎری اﺳﺖ. اﯾﻦ ﻫﻤﻪ در ﺳﻪ اﺻﻞ ﺟﺎی ﻣﯽ ﮔﯿﺮد؛ ﺗﺪاوم ﺗﺎرﯾﺨﯽ، ﻣﻌﻤﺎری ﭘﺎﯾﺪار و ﻣﺪرﻧﯿته اﯾﺮاﻧﯽ. اﯾﻦ ﺳﻪ اﺻـﻞ ﻣﺎ را ﯾﺎری ﮐﺮد ﺗﺎ ﻃﺮﺣﯽ اراﺋﻪ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺎز رواﯾﺖ ﻣﻘﺮﻧﺴــﻬﺎی ﻣﻌﻤﺎری ﺳﻨﺘﯽ در ﮐﺎﻟﺒﺪی ﻋﻤﻮدی و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﺒﮏ زﻧﺪﮔﯽ در ﺷﻬﺮﻫﺎی اﻣﺮوز، ﺣﺠﻤﯽ ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ (ﺑﺎزی ﻣﯿﺎن ﻓﻀـﺎﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ) را ﺑﻪ وﺟﻮد آورد. ﻃﺮﺣﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﻤﺎری ﭘﺎراﻣﺘﺮﯾﮏ اﯾﻦ ﺣﺠﻢ ﺧﻮدﺳﺎزﻣﺎﻧﺪه (Self-Organized) را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻋﺮﺻﻪ ﺑﻨﺪی از ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺧﺼـﻮﺻﯽ، ﻧﯿﻤﻪ ﺧﺼــﻮﺻﯽ، ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻧﯿﻤﻪ ﻋﻤﻮﻣﯽ را در ﺧﻮد ﺟﺎی دﻫﺪ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺸــﮕﺮ آزاد و ﺧﻼق در آن ﺑﯽ ﺷﻤﺎر ﭘﺮﺳﭙﮑﯿﺘﻮ را اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ. ﻓﺮﺻﺖ از آن ﺧﻮد ﮐﺮدن ﻓﻀـــــﺎﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺎرﺑﺮان، اﻣﮑﺎن ﺗﻌﻠﻖ ﻣﮑﺎﻧﯽ را اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ دﻫﺪ و ﺗﺸـــﮑﻞ ﮔﺮو هﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﺜﯿﺮ ﻫﻤﺴــــﺎﯾﮕﯽ را ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽ آورد. در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭼﻨﯿﻦ اﻣﮑﺎﻧﯽ ﺑﺎ اﺗﮑﺎی ﺑﺮ دو اﺻﻞ ﺧﻮدﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺗﻌﺎﻣﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه و ﺣﺬف ﻣﻮاﻧﻊ و اﯾﺠﺎد ﻋﻤﻖ دﯾﺪ، ﺷﮑل گیری ﻓﻀـﺎﻫﺎی ﺳﺮزﻧﺪه را ﻣﻤﮑﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾﻦ ﻃﺮح ﭼﯿﺰی ﺑﯿﺸـــﺘﺮ از ﮐﺎﻟﺒﺪ (Body) و ﻓﻀـــﺎ (Space)  ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آورد و آن اﺗﻤﺴـﻔﺮ(Atmosphere) اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺒﺎﺷﺘﯽ از ﺣﺎﻓظه ﺗﺎرﯾﺨﯽ در ﺳﻄﺢ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺧﺎﻃﺮة ﻣﮑﺎﻧﯽ در ﺳﻄﺢ ﻓﺮدی را درون ﺧﻮد ﺟﺎی داده و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻧﻤﺎد و ﻧﺸـﺎﻧه های ﻣﻌﻨﺎدار ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ. ﺣﻀـﻮر اﯾﻦ ﻧﺸــﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺗﮑﻮﯾﻨﯽ آﻧﻬﺎ در ﻃﻮل زﻣﺎن اﺣﺴﺎس اﻣﻨﯿﺖ در ﻣﺤﯿﻂ را اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ دﻫﺪ. اﺣﺴـﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﯿﺎن رﺿﺎﯾﺘﻤﻨﺪی از ﻓﻀـﺎی زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ. ﺗﻤﺮﮐﺰزداﯾﯽ و ﭘﺮاﮐﻨﺪه سـﺎزی ﻧﻘﺎط ﮐﺎﻧﻮﻧﯽ (Focal Points)، در راﺳﺘﺎی ﻫﻤﯿﻦ اﯾﺪه اﯾﺠﺎد ﺷﺪه و اﻣﮑﺎن ﺗﻌﺒﯿه ﺳﺎﺧﺘﺎری ﺑﺮای ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﻓﺎﺿﻼب و ﻫﺪاﯾﺖ رﯾﺰﺷﻬﺎی ﺟﻮی ﺑﺮای آﺑﯿﺎری ﻓﻀـﺎﻫﺎی ﺳﺒﺰ از ﻃﺮﯾﻖ ﺧﻄﻮط ﺷﮑﺴـــــته ﻣﺜﻠﺜﻬﺎ را ﻓﺮاﻫﻢ آورده اﺳﺖ. اﺳﺘﻔﺎده از ذﺧﯿﺮه ﮐﻨﻨﺪه های اﻧﺮژی ﺧﻮرﺷﯿﺪی در ﻧﻤﺎ، ﺟﺎی دادن ﺑﺎﻏﻬﺎی ﻋﻤﻮدی در ﺗﺮاس ﻫﺎی واﺣﺪﻫﺎی ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ و ﻣﺴﯿﺮﻫﺎی ﺳﺒﺰ و ﻓﻀﺎﻫﺎی ﻧﯿﻤﻪ ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﻧﯿﻤﻪ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻨﺸﻌﺐ از آﻧﻬﺎ ﻫﻤﮕﯽ ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻼﻗﺎﻧﻪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺌﻮﻻﻧﻪ ﮐﻨﺸﮕﺮان آزاد ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﺸﺎن ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﺑﻨﺎ را ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎ اﻣﮑﺎن رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺻﻔﺮ (ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژی ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز و ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﭘﺴـﻤﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﺻﻔﺮ رﺳﺎﻧﺪن دوررﯾﺰﻫﺎ) ﻣﺒﺪل ﻣﯽ ﺳﺎزد. ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫﺎی ﺳﻔﯿﺪ رﻧﮓ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﺒﮏ ﻧﺸﺎن دادن ﺗﻮده و اﺳﺘﻔﺎده از شیشه های رﻧﮕﯽ ﺑﺎزآﻓﺮﯾﻨﯽ ﺷﺪه از ﻣﻌﻤﺎری اﯾﺮاﻧﯽ، ﻓﺮم ﭘﻠﮑﺎﻧﯽ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﺎ ﻫﺪف عقب رفتگی و اﯾﺠﺎد ﮔﺸــﻮدﮔﯽ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل اﯾﺠﺎد وﺳﻌﺖ ﻓﻀﺎی دﯾﺪ در ﻣﻘﯿﺎس اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯿﻬﺎی ﺣﺴﯽ و ﺣﺮﮐﺘﯽ را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد. درﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﯿﺘﻮان ﺷﺎﺧﺼـﻬﺎی ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﮐﻨﻨﺪه اﯾﻦ ﻃﺮح را در ﺳﻪ ﻣﻮرد ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮد:

1-  ﺗﻮازن ﻣﯿﺎن ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﺴﯽ، ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﮐﺎﻟﺒﺪی 2- اﻣﮑﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻼﻗﺎﻧﻪ از ﻣﺤﯿﻂ و ﺑﻬﺒﻮد و ﻧﺸﺎنه گذاری آن ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن 3-  اﯾﺠﺎد ﻓﺮﺻﺖ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺌﻮﻻﻧﻪ ﺑﺎ ﻓﻀﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و زﯾﺴﺖ ﺑﻮم ﭘﯿﺮاﻣﻮن