تأملی در معنا و کارکرد واژه ی «آپادانا» در مجموعه‌‌های هخامنشی تخت جمشید و شوش

گزارش خطا
نویسنده : اسدالله جودکی عزیزی، رسول موسوی حاجی
محل انتشار : نشریه صفه 74
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
زبان : فارسی
دوره : 26
شماره : 74
زمان انتشار : پاییز 1395

مجموعۀ تخت جمشید و آثار معماری دورۀ هخامنشی در شوش از مهم‌ترین آثار معماری پیش از اسلام در ایران است. تعدادی از این آثار در کتیبه‌ها با نام مشخصی معرفی شده‌اند. یکی از این نام‌ها «آپادانا» است که برای معرفی کاخ بزرگ شوش از زمان داریوش دوم به بعد در تعدادی از کتیبه‌ها به‌کار رفته است. به‌رغم ناشناخته بودن طرح کاخی در هگمتانه، آن نیز آپادانا نامیده شده است. نمونۀ تخت جمشید اگرچه کتیبه‌ای متضمن نام ندارد، الگوی همانند آن با شوش، پژوهشگران را مجاب کرد که آن را نیز آپادانا بنامند. پژوهشگران علت این نام‌گذاری را به‌طور عمومی وجود تالار ستون‌دار دانسته‌اند، اما به ‌نظر می‌رسد که صرف داشتن تالار ستون‌دار نمی‌تواند دلیل کافی برای این نام‌گذاری باشد. از این ‌روی در پژوهش حاضر با روش تحقیق تاریخی، که مواد آن با مطالعات اسنادی گردآوری شد، این موضوع بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که آپادانا معرفی الگویی است که طرح آن شاخص یک مربع نُه‌بخشی «برون‌گرا» است. آپادانا گذشتۀ واژۀ آپاتان در پارسی میانه و آبادان در پارسی نو، به ‌معنای فراوان درود فرستادن و سلامت خواستن است که با ماهیت کارکردی آپادانا در جایگاه بارعام، عرضۀ پیش‌کش‌ها و سلامت خواستن نمایندگان سراسر امپراتوری برای شاهنشاه برابر است. پیشینۀ آن به کوشک‌های پاسارگاد و «دشت گوهر» بازمی‌گردد. در دوره‌های بعد نیز الگوی آن پذیرفته شد و تا سده‌های اخیر، با تغییرات اندکی در ساختار و نام، پایدار ماند. به‌یقین کارکرد آن در  معماری هخامنشی تشریفاتی بوده و در مجموعه‌های این دوره بخش «بیرونی» شاهنشاهان به‌شمار می‌رفته است.

(677.6 کیلوبایت) دانلود مقاله  

مشخصات مقاله

مراجع :

ابن حوقل، محمد بن حوقل. صوره الارض، ترجمۀ جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1345.

ابن فارس، احمد بن فارس. معجم مقاییس اللغه، محقق عبدالسلام محمد هارون، جلد4، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1362.

ابن منظور، جمال‌الدین ابوالفضل محمد بن مکرم. لسان العرب المحیط، جلد4، مقدمۀ شیخ عبدالله العلایلی، بیروت: دارالجیل و دار لسان العرب، 1408.

اشمیت، اریش اف. تخت جمشید I، بناها، نقش‌ها و نبشته‌ها، ترجمۀ عبدالله فریار، تهران: امیرکبیر با همکاری مؤسسه انتشارات فرانکلین، 1342.

اصطخری، ابو اسحق ابراهیم. ممالک و مسالک، ترجمۀ محمد بن اسعد بن عبدالله تستری، به کوشش ایرج افشار، تهران: انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1373.

اومستد، آلبرت تن آیک. تاریخ شاهنشاهی هخامنشی، ترجمۀ محمد مقدم، تهران: علمی و فرهنگی، 1383.

بایگانی بنیاد پژوهشی پارسه‌ـ پاسارگاد.

بهار، محمدتقی. سبک‌شناسی، جلد اول، تهران: امیرکبیر. 1355.

بی‌نام. «أسماء لمسمیات فی شؤون مختلفة»، نشریه مجمع اللغة العربیة، العدد 1، 1353.

پرو، ژان. «شوش در دورۀ هخامنشیان»، در شوش و جنوب غربی ایران، تاریخ و باستان‌شناسی، گزارش گردهمایی بین‌المللی شوش، سمینار بلو، زیر نظر ژان پرو و ژونوییو دلفوس، ترجمۀ هایده اقبال، تهران: مرکز نشر دانشگاهی و انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران، (1376)، ص 218-212.

تجویدی، اکبر. دانستنی‌های نوین دربارۀ هنر و باستان‌شناسی عصر هخامنشی بر بنیاد کاوش‌های پنج‌سالۀ تخت جمشید، تهران: اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر، 1355.

ترـ مارتیروزوف، فلیکس. «گونه‌شناسی بناهای ستون‌دار ارمنستان در دورۀ هخامنشی»، ترجمۀ کامیار عبدی، در مجلۀ باستان‌پژوهی، ش 10 و 11 (1391)، ص 7۰-7۵.

جودکی عزیزی، اسدالله، داوود صارمی نایینی و افشین ابراهیمی. مربع نه‌بخشی و نه‌گنبد در معماری (با تأکید بر معماری ایرانی و سرزمین‌های هم‌جوار)، تهران: گنجینۀ هنر، 1393.

جوهری، اسماعیل بن حماد. الصحاح: تاج اللغه و صحاح العربیه، مجلد6، محقق احمد عبداغفور عطار، بیروت: دارالعلم للملایین. 1376.

جیهانی، ابوالقاسم بن احمد. اشکال العالم، ترجمۀ علی بن عبدالسلام کاتب، مقدمۀ فیروز منصوری، مشهد: شرکت به‌نشر آستان قدس رضوی، 1368.

خوانساری، مهدی و دیگران. باغ ایرانی بازتابی از بهشت، ترجمۀ مهندسین مشاور آران، تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی، 1383.

خلف تبریزی، محمدحسین. برهان قاطع، جلد1، به ‌اهتمام محمد معین، تهران: کتاب‌فروشی ابن سینا، 1342.

رضی، هاشم. فارسی باستان، تهران: فروهر، 1367.

سامرز، جفری. شواهد باستان‌شناختی دورۀ هخامنشی در شرق ترکیه، ترجمۀ محمد فیض‌خواه و صمد علیون، در مجلۀ باستان‌پژوهی، ش 10 و 11 (1391)، ص ۸۷-۱۰۴.

شارپ، رالف نورمن. فرمان‌های شاهنشاهان هخامنشی، تهران: پازینه، 1382.

شهبازی، علی‌رضا شاپور. شرح مصور تخت جمشید، تهران: سازمان میراث فرهنگی، 1375.

صارمی نایینی، داوود و اسدالله جودکی عزیزی. «کوشک رحیم‌آباد بم و چهارباغ تاریخی آن، یادگاری از سده‌های آغازین اسلامی در ایران»، در مجلۀ باغ نظر، ش 30 (پاییز 1393)، ص ۶۷-۸۸.

عطایی، ؟. گفتگوی با ایشان و مدارک منتشرنشده نزد ایشان.

فرخی سیستانی، ابوالحسن علی بن جولوغ سیستانی. دیوان حکیم فرخی سیستانی، به تصحیح علی عبدالرسولی، تهران: مطبعه مجلس، 1311.

فردوسی توسی، ابوالقاسم. شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق و محمود امیرسالار، دفتر اول، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش های ایرانی و اسلامی)، 1386.

فره‌وشی، بهرام. کارنامه اردشیر بابکان، با متن پهلوی، آوانویسی، ترجمه، تهران: دانشگاه تهران، 1386.

فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، المجلد 3 و 4، بیروت: دارالکتب العلمیه، بی‌تاریخ.

کابلی، میرعابدین. «چگونگی برپایی تختگاه و آپادانای شوش»، در دومین کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران، کرمان- ارگ بم، جلد سوم، به‌کوشش باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه)، 1378، ص 2۴۱-2۶۰.

کنت، رولاند ج. فارسی باستان، دستور زبان، متون، و واژه‌نامه، ترجمۀ سعید عریان، تهران: حوزه هنری، 1379.

گیرشمن، رمان. چغازنبیل‌ (دورـ اونتاش‌)، ترجم< اصغر کریمی، تهران: سازمان میراث فرهنگی، ۱۳۷۳.

ــــــــ . هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی، ترجمۀ عیسی بهنام، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1346.

لوکوک، پی‌یر. کتیبه‌های هخامنشی، ترجمۀ نازیلا خلخالی، زیر نظر ژاله آموزگار، تهران: نشر و پژوهش فرزان، 1382.

مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین. مروج الذهب و معادن الجواهر، جلد 1، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی، 1382.

ناصرخسرو قبادیانی، ابومعین ناصر بن خسرو. دیوان قصاید و مقطعات حکیم ناصرخسرو به ضمیمۀ روشنایی‌نامه و سعادت‌نامه و رساله‌ای به نثر، تهران: کتابخانه طهران، 1307.

واختسموت، فریدریش. «یادمان‌های اصلی»، ترجمه باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی، در سیری در هنر ایران، جلد اول، دوره‌های پیش از هخامنشی، هخامنشی و پارتی/ اشکانی، تهران: علمی و فرهنگی، 1387، ص ۳۹۷-۴۰۷.

هرتسفلد، ارنست. ایران در شرق باستان، ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1381.

ــــــــ . تاریخ باستانی ایران بر بنیاد باستان‌شناسی، ترجمۀ علی‌اصغر حکمت، تهران: انجمن آثار ملی، 1355.

Adle, Charyar. “La Mosque Haji_Piyâdah/ Noh-Gonbadân a Balkh (Afghanistan)”, in Cral, I (2011), p 565-625.

Goff Meade, Clare. “Excavations at Biba Jan 1967: Second Preliminary Report”, in IRAN, Vol. VII (1969), p. 115-130.

________ . “Excavations at BabaJan, 1968: Third Preliminary Report”, in IRAN, Vol. VIII (1970), p. 141-156.

Hesse, Albert. “Electrical Resistivity Survey of the Shaur Palace”, in The Great Royal Residence of Achaemenid Persia, Ed. Jean Perrot, Trans. Gerard Collon, London: The Iran Heritage Foundation, 2010, p. 373-403.

Koldewey, Robert. The Excavations at Babylon, Trans. Agnes s. Johns, London: Macmillan and Co, 1914.

Ladiray, Daniel. “The Archaeological Results, The Palace of Darius at Susa”, in The Great Royal Residence of Achaemenid Persia, Ed. Jean Perrot, Trans. Gerard Collon, London: The Iran Heritage Foundation, 2010, p. 139-208.

Mohammadkhani, K. Une Nouvelle Construction Monumentale Achéménide à Dahaneh-e Gholaman, Sistan – Iran, in www.achemenet.com/ressources/ Arta, 2012.

Schmitt, R. & D. Stronach. APADĀNA, in http: //www.iranicaonline.org/ articles/ apadana, 2011.

مسابقات

جوایز

نشریات

منابع اینترنتی :

http://sofeh.sbu.ac.ir