بعد پنهان در معماری اسلامی ایران
مقالۀ حاضر بر آن است پرده از بُعدي پنهان در معماري اسلامي ایران بردارد، که به نظر ميرسد اصحاب معماري در آفرينش آثار خود در سر داشتهاند. تاکنون بررسی نقش علوم ریاضی در معماری ایرانی بیشتر معطوف به کاربرد هندسه بوده است؛ و نقش اعداد اگر نادیده گرفته نشده، غالباً ناچیز انگاشته شده است. رویکردهای دیگر پژوهشی نیز مبتنی بر تجزیهتحلیل این آثار از منظر یافتههای نوین ریاضیات است، که مؤلفان این آثار به گواهی مدارک تاریخی، دربارۀ آنها علم نداشتهاند. این رویکردها نیز به دلیل فقدان آگاهی از آداب قدما در علوم ریاضی، تنها دستآوردهای ارزشمندی از ظاهر این آثار داشتهاند. در مقابل برخي متون تاريخي به رویکردی تمثیلی به ریاضیات در نسبت اعداد با حروف و اسماء الهي اشاره دارند، که تاکنون مورد اهتمام جدی پژوهشگران معاصر نبوده است. ازاینرو مقالۀ حاضر با مطالعۀ تطبیقی اعداد و حروف از طریق حساب جُمَل، در پی کلیدهایی برای خوانش دوباره نقش علوم ریاضی در معماری است. در اين نوشتار ابعاد تمثيلي اعداد در شکلگیری معماري ایرانی، با ابتناي بر تحليل و تأويل فراتاريخي متون حِکمي مورد واکاوي قرار ميگيرد. بدينترتيب پس از بازخواني متون کهن و تبيين اين رويکرد نزد قدما، ابعاد پيوند اعداد و حروف در اسامی عناصر معماری تا لایههای پنهان اسماء در نظام پیمون مورد تبيين و واکاوي قرار خواهد گرفت. اين بررسي نشان خواهد داد که اصحاب معماري با اخذ طريقت اهل فتوّت در رويکرد رمزی به رياضيات، در پي پردهبرداري از رمزهاي عددي مرتبط با کالبد انسان، حروف و اسماء الهي در صُور هندسي برآمدند. از اين طريق زمينه پيوند اعداد، بهعنوان زبان میانجی حروف و اسماء با مفاهيم و اسماء مکنون در معماري فراهم ميگردد؛ و معماري را همچون متني قابل خوانش و زمزمهاي از ذکر مُدام مينمايد.
(1.5 مگابایت) دانلود مقالهمشخصات مقاله
قرآن کريم و کتاب مقدس
آملي، حيدر بن علي؛ جلوۀ دلدار( ترجمه جامع الأسرار و منبع الأنوار)؛ ترجمه سيد يوسف ابراهيميان آملي؛تهران: رسانش؛1381 ش
آملي، حيدر بن علي؛ مقدمة کتاب نصّ النصوص در شرح فصوص الحکم؛ ترجمه محمد رضا جوزي. تهران: روزنه؛ 1375ش
ابنخلدون، عبدالرحمانبن محمد؛ مقدمة ابنخلدون؛ ترجمه محمد پروين گنابادي؛ تهران: شرکت انتشارات علمي و فرهنگي؛ 1382ش.
ابنعربي، محمدبن علي؛ ترجمه فتوحات مکيّه؛ 17 جلد؛ ترجمه، تعليق و مقدمه محمد خواجوي؛ تهران: مولي؛ 1384-1389ش
اخبار حلاج: نسخهاي کهن در سيرت حسين بن منصور حلاج؛ تصحيح و تحشيه ل. ماسينيون ، پ. کراوس ؛ ترجمه و تعليق حميد طبيبيان؛ تهران: اطلاعات،(چاپ هشتم)؛ 1390ش
استيرلن، هانري؛ اصفهان تصوير بهشت؛ مقدمه هانري کربن؛ ترجمه جمشيد ارجمند؛ تهران: نشر فرزان روز؛ 1377ش
اردلان، نادر. بختيار، لاله؛ حس وحدت: سنت عرفاني در معماري ايراني؛ ترجمه حميد شاهرخ؛ اصفهان: نشر خاک؛ 1380ش
افشاري نجفي، حبيب؛ جامعالفوائد في اسرارالمقاصد مع شرحالالفاظ اللغويه و المصطلحات؛ تعريب الاستاذ علي الاميني؛ بيروت: دار الارشاد، ۱۴۲۱ق
پورنادری، حسین؛ واکاوی رمز نهفته در سر در مسجد علی قلی آقا؛ نامه معماري و شهرسازي؛ بهار و تابستان 1390;صص 155-171
پيرنيا، محمدکريم؛ آشنايي با معماري اسلامي ايران؛ تدوين غلامحسين معماريان؛ تهران: دانشگاه علم و صنعت ايران، 1372ش
تاتارکيويچ، وواديسواف؛ «ويتروويوس و قوانين در هنر کلاسيک يونان»؛ ترجمه سيد جواد فندرسکي؛ در اطلاعات حکمت و معرفت(1390)؛ صص 42-45
جعفر افندي؛ رسالة معماريه: متني از سده يازدهم هجري؛ ترجمه مهرداد قيومي بيدهندي؛ تهران: موسسه تاليف، ترجمه و نشر آثار هنري: متن؛ ۱۳۸۹ش
حافظ برسي، رجب بن محمد؛ مشارق انواراليقين في حقائق اسرار اميرالمومنين؛ ترجمه محمدصادق بن ملا عليرضا يزدي؛ تصحيح قربان مخدومي شربياني؛ قم: علمي و فرهنگي صاحب الزمان؛ 1389ش
حائري يزدي، مهدي؛ هرم هستي: تحليلي از مبادي هستي شناسي تطبيقي؛ تهران: مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي. انجمن اسلامي حکمت و فلسفه ايران؛ 1362
حسنزاده آملي، حسن؛ « حقيقت انسان در عرفان»؛ کيهان انديشه؛ آذر و دي 1371 ؛ شماره 45؛ صص 22-39
حسنزاده آملي، حسن؛ ممدّ الهمم در شرح فصوص الحکم؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي: سازمان چاپ و انتشارات؛ 1385ش
خانمحمدي، علي اکبر؛ « فتوّت نامه بنّايان»؛ در صفّه؛ سال دوم، شماره پنجم؛ بهار 1371؛ صص 10-15
ذاکري، مصطفي؛ «تاريخچه ابجد و حساب جمل در فرهنگ اسلامي»؛ معارف؛ دوره هفدهم؛ شماره 2؛ مرداد - آبان 1379؛ شماره 50؛ صص 18-47
ذاکري، مصطفي؛ «حروف، علم»؛ در دانشنامه جهان اسلام؛ جلد 13؛ زيرنظر غلامعلي حداد عادل؛ 1388؛ صص 70-74
سبزواري، حاج ملاهادي؛ اسرارالحکم؛ به کوشش ح . م فرزاد؛ تهران: مولي؛ 1361
شرف الدين علي يزدي؛ ظفرنامه (فتحنامة تيموري)؛ به تصحيح و اهتمام محمد عباسي؛ 2 جلد؛ تهران: اميرکبير؛ 1336ش
شيمل، آنهماري؛ راز اعداد؛ ترجمه فاطمه توفيقي؛ قم: دانشگاه اديان و مذاهب، ۱۳۸۸ش
صالح حمدان، عبدالحميد؛ علم الحروف و أقطابه؛ قاهره؛ مکتبه مدبولي؛ 1410/1990
صدرالدين شيرازي، محمد بن ابراهيم؛ ترجمه اسرار الآيات يا رازهاي آيات قرآن؛ ترجمه محمد خواجوي؛ تهران: مولی، 1380
صدرالدين شيرازي، محمد بن ابراهيم ؛ ترجمۀ مفاتيح الغيب؛ ترجمه و تعليق محمد خواجوي؛ تهران: مولي، 1387ش
صدرالدين شيرازي ، محمد بن ابراهيم ؛ رساله سه اصل؛ تصحيح سيد حسين نصر؛ تهران: دانشکده معقول و منقول، 1340ش
طيب، زهير (تصحيح و تحقيق)؛ کتاب شريف اسماء الحسني: تقرير درس اسماء الحسني مرحوم آيت الله حاج شيخ حسن اثني عشري؛ تهران: سفينه؛ 1386ش.
عامِلي، محمدبن حسين ؛ الکشکول؛2 مجلد؛ صححه محمد صادق نصيري؛ قم: شرکت طبع و نشر ؛ 1378ق
فناري، محمد بن حمزه؛ ترجمه مصباح الانس، يا، پيوند استدلال و شهود در کشف اسرار وجود صدرالدين قونوي؛ مقدمه و ترجمه محمد خواجوي؛ تهران: مولی؛ 1384ش
قزلباش، محمدرضا؛ ابوالضیاء، فرهاد. الفبای کالبد خانههای سنتی یزد. تهران: وزارت برنامه و بودجه، معاونت فنی، 1364ش
کوربن، هانري؛ واقع انگاري رنگها و علم ميزان ؛ ترجمه انشاءالله رحمتي؛ تهران: سوفيا؛ ۱۳۸۹ش
کوستوف، اسپيرو؛ «معماران سدههاي ميانه در شرق و غرب 1 »؛ ترجمۀ فرزانه طاهري؛ فصلنامۀ خيال 3؛ پاييز 1381(الف)؛صص 114-139
کوستوف، اسپيرو؛ «معماران سدههاي ميانه در شرق و غرب 2 »؛ ترجمۀ فرزانه طاهري؛ فصلنامۀ خيال 4؛ زمستان 1381(ب)؛صص 78-95
کوهکن، رضا، «جابر بن حیّان»، دائره المعارف بزرگ اسلامی، جلد 17، تهران: 1388، ص 143-150.
گنون، رنه؛ «علم الحروف»؛ ترجمه فرزانه طاهري؛ خيال 4، زمستان 1381، فصلنامة فرهنگستان هنر؛ صص 16-23
گنون، رنه؛ معاني رمز صليب: تحقيقي در فن معارف تطبيقي؛ ترجمه بابک عاليخاني؛ تهران: سروش، ۱۳۷۴ش
مدرس، محمدرضا بن محمد مؤمن؛ خزائن الانوار و معادن الاخبار؛ تصحيح و تحقيق مريم ايمانيخوشخو؛ تهران: مرکز نشر ميراث مکتوب، ۱۳۸۶ش
ميرداماد، محمد باقر بن محمد،؛ جذوات و مواقيت؛ حواشي ملّا علي نوري؛ تصحيح و تحقيق علي اوجبي؛ تهران: مرکز نشر ميراث مکتوب؛ 1380ش
نديمي، هادي. «آیین جوانمردان و طریقت معماران: سیری در فتوتنامههای معماران و بنّایان و حرف وابسته». در کلک دوست: ده مقاله در هنر و معماری. اصفهان: سازمان فرهنگي شهرداري اصفهان، 1386
نجيب اوغلو،گلرو؛ هندسه و تزئين در معماري اسلامي؛ ترجمه مهرداد قيومي بيدهندي؛ تهران: روزنه؛ 1379
نصر، سيد حسين؛ نظر متفکران اسلامي دربارة طبيعت؛ تهران: خوارزمي؛ 1377ش
نصر، سيد حسين؛ دين و نظام طبيعت؛ ترجمه محمدحسن فغفوري؛ تهران: حکمت، 1389ش (چاپ چهارم)
نعمت الله ولي، نعمت الله بن عبدالله (834-731 ق)؛ مکتوبات (مجموعه 108 رساله شاه نعمت الله ولي)؛ مقابله و جمع-آوري نسخ به کوشش محمد رسا؛ بيجا؛ بيتا؛ نسخه الکترونيکي موجود در www.scribd.com
نوايي، کامبيز و حاجي قاسمي، کامبيز؛ خشت و خيال: شرح معماري اسلامي ايران؛ تهران: دانشگاه شهيد بهشتي و سروش؛ 1390ش
نوربرگ شولتس، کريستيان؛ معنا در معماري غرب؛ ترجمه مهرداد قيومي بيدهندي؛ تهران: فرهنگستان هنر، 1386
همداني، علي بن شهاب الدين؛ ترجمه و متن اسرار النقطه (الرساله القدسيه في اسرار النقطه الحسيه)؛ تصحيح و ترجمه محمد خواجوي؛ تهران: مولي؛ 1388ش
هيلن برند، رابرت؛ معماري اسلامي: شکل، کارکرد و معني؛ ترجمه باقر آيت الله زاده شيرازي؛ تهران: روزنه؛ 1387ش
هروي، محمدبن محمد؛ بحر الغرائب؛ تحقيق و تصحيح زهير طيّب؛ ويراستار سودابه زينلي تهراني؛ تهران: سفينه؛ 1385ش
Guenon, Rene. La Grande Triade. Paris, 1957
Nicomachus. Introduction to Arithmetic. Translated into English by Martin Luther. London: Macmillan Company. 1926
Özdural, Alpay, Mathematics and Arts: Connections between Theory and Practice in the Medieval Islamic World, Historia Mathematica ,Volume 27, Issue 2, May 2000, Pages 171-201
Schimmel, Annemarie .The Mystery of Numbers. Oxford University Press. 1993
مسابقات
جوایز
نشریات