نيازهای روانی در رابطه با محيط مصنوع

در جهانی كه رشد جمعیت باعث ایجاد فضاهای شلوغ و پرجمعیت شده است، فشارهای روانی ناشی از تماس بیش از اندازه بین افراد ضرورت گسترش تحقیقات راجع به مفاهیم فضاهای شخصی (Personal Space)، عرصه خصوصی (Privacy)، ازدحام (Crowding) و روابط آن ها با محیط مصنوع را دیكته می كند. معماران و طراحان، با استمداد از شناخت بهتر این مفاهیم، زمینه تحقق عملی آن ها را در محیط مصنوع فراهم می آورند.

عرصه خصوصی، كه به مثابه مرز میان افراد است، ماهیتی دیالكتیك دارد. به زبان دیگر، جدایی از دیگران، یا برقراری تماس با آن ها، هر یك در یك مرحله زمانی غالب است. به همین دلیل در دنیای مصنوع این محدوده باید انعطاف ناپذیر باشد. افراط و یا تفریط در این مفهوم منجر به ایجاد پدیده های نامطلوب ازدحام یا انزوا خواهد شد.

فضای خصوصی (كه در رابطه با فاصله و زاویه قرارگیری نسبت به دیگران تحقق می یابد)، و قلمرو فضایی (كه برحسب مورد به سه دسته قلمروهای اولیه، ثانویه و عمومی تقسیم می شوند)، از عوامل تنظیم عرصه خصوصی هستند كه آشنایی با آن ها برای طراح لازم و ضروری است.

از سوی دیگر نیاز به فضایی برای كار و زندگی از نیازهای اولیه بشر است كه در طراحی پیچیده ترین آسمان خراش ها و یا متراكم ترین مجتمع های زیستی نقش دارد. محیط های مصنوع توسط انسان ساخته و یا مصرف می شوند و نهایتا به دست انسان حفظ یا تخریب می گردند و در این راستا تاثیر آن ها بر رفتار انسانی انكارناپذیر است. در تعریف فضا، غالبا واژه عملكرد مطرح می شود، اما عملكرد خود بیانگر مفاهیم گوناگونی می تواند باشد، چنانچه در برخی مكاتب، خیابان صرفا محلی برای رانندگی است، حال آن كه در واقع بار اجتماعی هم دارد.

هر چند تحقیقات قابل توجهی درباره این مفاهیم صورت گرفته، اما اجرایی شدن آن ها همچنان با مشكلات متعددی مواجه است. اعتقاد معماران، معطوف به كاستن و یا برطرف كردن این معضلات و بهینه ساختن فضاهای سازش پذیر است و برای رسیدن به این هدف برقراری رابطه تنگاتنگ میان معماران و روانشناسان محیط ضروری و اجتناب ناپذیر است.

لازم به ذكر است كه اصل این نوشتار به زبان انگلیسی نوشته شده و برگردان ابتدایی آن توسط آقای مهندس احمد حجاب صورت گرفته كه در این جا از ایشان سپاسگزاری می شود.